محصول استراتژیک گندم درعرصه کنونی که غذابه عنوان یک اهرم جهت اعمال فشارهای سیاسی ، اجتماعی به کشورهای درحال توسعه بشمار می رود وتامین امنیت غذایی درکشورها از اهم ضروریات محسوب می شود، درخور توجه فراوانی است . بدیهی است درکنار افزایش بهینه تولید محصول گندم مطابق اصول کشاورزی پایدار ، کاهش ضایعات آن نیز یکی از عوامل اثرگذار تولید و تداوم استقلال در این محصول محسوب می شود.

دراین بین نهاد جهادکشاورزی با قابلیت به کارگیری راهکارهای عملی واجرایی جهت جلوگیری ازضایعات گندم در مرحله کاشت ،داشت ، برداشت ومراحل توزیع ومصرف آن و نیز بالا بردن سطح آگاهی عمومی درراستای کاهش ضایعات گندم نقش مهمی را می تواند اعمال نماید.
با توجه به آنکه علل عمده بروزضایعات درمحصول گندم مربوط به عدم آگاهی ودانش کشاورزان ، انبارداران و.....نسبت به روش های صحیح می باشد ، تدوین برنامه های آموزشی نهاد ترویج کشاورزی نسبت به دیگر نهادها ، بیشترین اثربخشی را دراین راستا خواهد داشت .

آنچه مسلم است امروزه تاکتیک حفظ امنیت غذایی کشور تنهابا راه حل قدیمی افزایش تولید صرف محصولات کشاورزی ثبات چندانی ندارد . رشد جمعیت ازیک سو وحدودیت رو به رشد عوامل ومنابع تولیدات کشاورزی نظیر زمین ، آب و....ازسوی دیگر ، براین امرسایه افکنده است . بدیهی است اتلاف محصولات کشاورزی موجب خارج شدن بخش قابل توجهی ازتولیدات کشاورزی ازچرخه تولید تا مصرف می شود، به طوری که برپایه آمارهای موجود به طورمتوسط ۳۵درصد از محصولات کشاورزی درایران ودرمراحل گوناگون ضایع می شود که این خود غذای ۱۵ تا ۲۰ میلیون نفراز جمعیت کشوراست .براین اساس شناخت منابع جدید چون جلوگیری ویا کاهش ضایعات محصولات کشاورزی ، جهت بهره برداری مناسب تر از محصولات کشاورزی ،دراین راستا امری ضروری به نظر می رسد.

کاهش ضایعات محصولات کشاورزی سبب افزایش درتولید آنها بدون افزایش درسطح زیرکشت آنها می شود که این امر فشارکمتری به محیط زیست را درپی خواهد داشت .با کاهش ضایعات محصولات کشاورزی هزینه های تولید کاهش وکیفیت محصولات افزایش می یابد،به دنبال آن درآمد تولید کنندگان به ویژه کشاورزان خرده پا ودیگر شاغلین افزایش می یابد ووضعیت تغذیه ای مردم با افزایش دسترسی آنها به محصولات کشاورزی اصلاح و بهبود می یابد.
درتعریف ضایعات کشاورزی ، هرگونه تغییر درکیفیت که منجر به غیر قابل دسترس شدن وعدم ایمنی محصول شود ودرنهایت محصول کشاورزی را برای انسان غیر قابل مصرف کند ازدیدگاه سازمان خواربارجهانی (FAO)وبرنامه محیط زیست ضایعات تلقی می شود.(شبکه خبری صنایع غذایی ایران،۱۳۸۶)

آنچه مسلم است ضایعات گندم ازچند جنبه بربهره وری کشاورزی لطمه وارد می کند:
الف)- میزان تولید محصول را کاهش می دهد.

ب)- نیازواردات را به این محصول افزایش می دهد.

ج)- نهادهای موردنیاز برای تولید را هدرمی دهد(شبکه اطلاع رسانی گندم ایران)

لذاازآنجاکه ضایعات درصدبالایی ازتولیدرا شامل می گردد ونیز تاثیری که برتولید ناخالص داخلی ومیزان خودکفایی محصولات کشاورزی به ویژه محصولات اساسی دارا می باشد ، علیرغم فقدان اطلاعات دقیق درمورد میزان ضایعات محصولات کشاورزی لازم است به دنبال راهکارهای موثر واساسی درجهت کاهش آن باشیم که دراین موردتوجه به تکنولوژی وبکارگیری الگوی صحیح مصرف ، امری ضروری است.

نتیجه گیری

با توجه به نتایج بدست آمده ،علل ضایعات ، ضعف آگاهی درکمباین داران وانبارداران ، عدم آشنایی صحیح کشاورزان با اصول مدیریت آفات واصول اولیه علمی کشت گندم ، عدم هماهنگی بین زمان صحیح برداشت گندم وشرایط مناسب محصول گندم درمرحله برداشت ، عدم آشنایی صحیح کشاورزان با اصول مبادله ، بازاریابی ، حمل ونقل صحیح می باشد.

راهکارهای ذکرشده ترویجی درسطح منطقه ای خاص قابل اجرااست .اما به نظرمی رسد تدوین استراتژی های کلان جهت مبارزه با ضایعات گندم ، نیازمند سیاست گذاری ها وایجادبهبود بعضی زیرساختارهای مهم ومرتبط باکشت وفرآوری گندم ، صنایع تبدیلی ، حذف واسطه ها ومانند آن است

اما تدوین برنامه های کلان ترویجی دراین راستا تحت ابعاد ذیل درخور توجه است .

-        بعد اقتصادی :

ارائه قیمت تضمینی خرید گندم ، البته تازمانی که محصولات کشاورزی براحتی ازطریق بازاربه فروش می رسد این اقدام ضروری نیست زیرا کشاورزان راغب به فروش محصول دربازار هستند ولی زمانی که قیمت بازار از قیمت تضمینی محصول آنها پائین تر بیاید دراین صورت کشاورزان محصول خودرا به قیمت تضمینی به فروش می رسانند.

با این کاردوهدف دنبال می شود اولا" بااین عمل ازرفاه وقدرت خرید کشاورزان حمایت می شود ثانیا"ازفاسدشدن محصول جلوگیری به عمل می آید چون زمانی که کشاورزان قادر به فروش محصول خود به قیمت تضمینی نشوند ازفروش محصول خود دربازار، بدلیل اینکه قیمت بازار هزینه برداشت ودیگرهزینه های آنهارا پوشش نمی دهد صرفنظر می کنند لذا یا محصول درزمین کشاورزی بدون اینکه برداشت شود ضایع می شود.

اقدام دیگر اقتصادی ، تدوین سیاست تنظیم هزینه های مبادله محصول گندم است ، زیرا مبادله درزمانی که محصول برداشت می شود تازمانی که به دست مصرف کننده نهایی می رسد بایستی یک فرآیند طولانی را طی نماید.این مسئله باعث ایجادومشکل می شود:
اولا"وجود واسطه های گوناگون ، حمل ونقل جاده ای ، انبارداری نامناسب ، فقدان سردخانه وغیره موجب می شود که مقداری از محصول ازبین برود.

ثانیا"مراحل گوناگون ارسال محصول ازمرحله برداشت تا مصرف موجب می شودهزینه مبادله بسیاربالا برود وهزینه مبادله بالا برای کشاورزیک معضل اساسی است وکشاورزبرای رهایی از این هزینه مدتی محصول خودرا درانبار نگه می دارد .بدلیل شیوه نگهداری نامناسب ووجود آفات مختلف ، محصول به تدریج فاسد می گردد.

-        بعد سیاست گذاری ها:

شامل شرایط سیاسی خاصی می شود که درآن یک راه حل تکنولوژیکی کافی نیست یا برای به مرحله گذاشتن آن با مشکلاتی روبه رو است . نبوداطلاعات وبرنامه ریزی ضعیف دررابطه با مدیریت انسانی ، اقتصادی وعلمی از جمله این موارد است که سبب ضایعات گندم درطی مراحل متعدد می گردد.

-        بعد منابع

تخصص مناسب منابع انسانی ، اقتصادی و فن آوری ، هم چنین تامین مناسب وبه موقع نهادهای کشاورزی (کودوسم ، رقم مناسب گندم ، و.....) مرتبط باکشت گندم برروی برنا مه های سطح محلی ترویجی جهت مقابله با ضایعات گندم بسیاراثرگذاراست.

-        بعد آموزشی

نبوداطلاعات کافی ازاصول علمی مربوط به برداشت ، نگهداری ،فرآیند ، حمل ونقل ، انبارداری وعدم انتقال صحیح به موقع این آموزش ها درصورتی که برنامه های سطح کلان دولت با برنامه های سطح محلی هماهنگ ویکپارچه نباشد.

-        بعد خدماتی

ناکارآمد بودن سازمان ها ونهادهای تجاری دولتی یا خصوصی برای بازاریابی به موقع ومتناسب با هزینه های جاری کشت گندم .میزان بالای ضایعات به دلیل تجارب ناقص مدیریتی درتصدی وسیاست انبارهای گندم ،سردخانه دار، نداشتن اطلاعات تکنیکی درتوزیع امکانات و تکنیک های حمل ونقل ، فقدان یک برنامه فروش برای مجموعه برنامه های خرید وعموما" سیاست های غیر واقعی قیمت گذاری ، رخ می دهد.

-   بعدحمل ونقل

تجهیز نبودن وسائل حمل ونقل با فناوری روز جهت جلوگیری ازصدمه زدن به محصول انتقالی گندم وایجاد برنامه ریزی منظم حمل ونقل محصول گندم جهت جلوگیری از حداقل زمان جابجایی و حداکثر بهره وری.

به نقل از سایت انجمن مهندسی کیفیت صنعت غذای مازندران